We schrijven twee weken na de voor de Partij van de Arbeid rampzalig verlopen verkiezingen. De verkiezingsnederlaag van de PvdA heeft aanleiding geven tot vele publicaties. Ook komen vele PvdA-leden momenteel bijeen en bespreken de situatie. Bekijken we de analyses van de oorzaken en welke “oplossingen” er genoemd zijn dan kunnen we constateren dat er weinig nieuwe zaken benoemd zijn. De meeste oorzaken zijn al in eerdere artikelen aangegeven. Misschien recent met wat andere termen of benaderingen, maar die gaven geen wezenlijk ander beeld.
Dat alles geeft aanleiding tot een fundamentele vraag die nog maar weinig gesteld is:
Hoe kan het dat het zo mis is gegaan, terwijl het allemaal voorzien was?
Er zijn daarop drie bekende, maar onaangename, antwoorden te vinden:
1. Het was een bewuste of impliciete keuze;
2. De PvdA staat los van de samenleving of haar achterban;
3. De besturing van de PvdA is stuk.
Bewuste of impliciete keuze?
Dat het een bewuste of impliciete keuze was is moeilijk te accepteren. Het beeld wordt echter duidelijker als men bedenkt dat er binnen de PvdA volledig afwijkende percepties over de uiteindelijke publieke waardering voor deze kabinetsdeelname waren. Deze sterk afwijkende percepties waren jarenlang onderwerp van gesprek en zeer bekend. Toch zat de PvdA als een vis in de fuik en was niet instaat een andere richting in te slaan.
Zoals de Wilco Boom voor de NOS schreef: “En nu de economie een beetje aantrekt, de werkloosheid begint te dalen en de koopkracht volgend jaar voor veel mensen een (piep)klein beetje omhooggaat is de hoop dat kiezers de weg naar de PvdA hervinden. Net zoals dat twee jaar geleden op miraculeuze wijze gebeurde. Toen stond de PvdA drie weken voor de verkiezingen ook op 15 zetels in de peilingen en wist ze dat om te buigen naar 38. Aan die herinnering houden de sociaal-democraten zich heel stevig aan vast”.
Het moge, op basis van de jarenlange neerwaartse prognoses en de desastreuze verkiezingsuitslag, duidelijk zijn dat deze gedachte over de waardering van de kiezer een klassieke Haagse fictie was. Niet dat de situatie uiteindelijk niet onderkend werd, maar toen was het al veel te laat. De gemaakte fundamentele fouten konden niet meer hersteld worden. Trouw schreef: “Toen Samsom de teugels van zijn fractie een jaar geleden losser liet, toen hij ze vroeg om nu juist weer het linkse geluid te laten horen, wist bijna niemand meer hoe dat moest”.
Tot slot kan de voormalige politiekleider van de PvdA, direct na zijn aftreden, geciteerd worden: “De stabiliteit van het land was belangrijker dan het rode geluid van onze partij”.
Staat de PvdA los van de samenleving of haar achterban?
Los staan van de samenleving is een onderwerp wat al vele jaren als een probleem wordt gezien.
Die binding met de samenleving kent diverse aspecten: Eén aspect is het kennen en beleven van de dagelijkse realiteit van de burger of zo u wilt de kiezer. Dit kan bijvoorbeeld een economisch – financiële realiteit zijn of een culturele realiteit. Hoe ziet en beleeft de burger zaken? Wat zijn die dagelijkse zaken? Wat vindt de burger belangrijk? Inderdaad, midden in de samenleving staan.
Een ander aspect is het voldoen aan de behoeften in de samenleving. Die behoeften kunnen op vele niveaus benaderd worden. Iets heel concreet is bijvoorbeeld voldoende betaalbare huurwoningen of de zekerheid van een goede betaalbare zorg. Iets abstracter is het bieden van een visie op de toekomst. Het bieden van herkenning en erkenning. Het bieden van hoop. Het bieden van zekerheid.
Twee zaken lijken structureel mis te blijven gaan: Ten eerste is de Haagse realiteit niet de realiteit van de burger en wordt daar defacto niet goed op gestuurd. Inderdaad de kaasstolp of het gesloten dak.
Ten tweede zien we dat alle idealen en ideologieën niet helder gecommuniceerd worden middels een consistente eigen visie op een toekomstige samenleving. Vertaald in aansprekende programmapunten. Zo zien we Van Waarde halverwege richting concretisering blijven hangen. Onduidelijkheid en een wisselende communicatie. Dit terwijl de burger de problemen met inkomen, wonen, zorg, onzekerheden en vele andere onrechtvaardigheden in de samenleving dagelijks aan den lijve ervaart.
Die omslag maken impliceert dan wel het concreet afscheid nemen van de nog steeds dominante neo- en sociaal-liberale invoeden in de partij. Het betekend concreet worden. Een helder, vooral eigen beeld van de toekomst schetsen. Vooral doen wat je zegt en vooral niet in abstracties of mooie intenties blijven steken.
Is de besturing van de PvdA stuk?
Talloze leden van de partij hebben de huidige catastrofe voorzien en hebben tijdig, en meer dan duidelijk, aan de bel getrokken. Dat heeft de aanleiding geven tot zeer vele gesprekken binnen de PvdA tussen leden en leiders. Ook zijn er daarop diverse besluiten genomen en vele beloften gedaan. Dit alles om tegemoet te komen aan de grote onrust bij de PvdA-leden.
Het heeft niet geholpen als deze besluiten niet volledig zijn uitgevoerd en als beloften niet zijn nagekomen. We kunnen spreken van een fundamenteel besturingsprobleem binnen de PvdA. Zeggen en doen zijn dan twee verschillende werelden geworden.
Helaas lijkt deze situatie van het niet volledig uitvoeren van besluiten en beloften een structureel karakter te hebben. Teruglezen van de vele rapporten over verkiezingsnederlagen en verbeterplannen bevestigd dit beeld. Dit alles lijkt echter bestuurlijk gezien het topje van de ijsberg. Het is al eerder geconstateerd: De besluitvorming is repressief en zelfs de statuten en reglementen worden niet meer consequent uitgevoerd en gehandhaafd.
Dit alles schetst een beeld van een PvdA die, ik citeer de leden, “bureaucratisch, top-down, ondemocratisch, regentesk, defensief, niet integer, technocratisch, arrogant, wispelturig en stroperig” is. Een beeld van onbestuurbaarheid en verstarring. Toch zien wij dat er regelmatig goedbedoelde pogingen tot verbetering blijven worden gedaan. Pogingen die echter niet altijd de eindstreep halen.
Oplossingsrichtingen
Ondanks al de hiervoor geschetste ellende is er gelukkig toch ook een positief beeld te schetsen. Er is veel energie bij de PvdA-leden om schoon schip te maken. Er zijn zelf oplossingrichtingen in beeld. Uiteraard gaat het met de “oplossingen” alle kanten op, maar dat geeft niet. De wil is er om te gaan voortbouwen met wat goed gaat en om afscheid te nemen van misstanden in de partij. Het valt daarbij op dat er bij veel PvdA–leden een heel aardig beeld bestaat over wat er in de praktijk wel en niet werkt. Daarover in een volgend artikel, dat specifiek over de oplossingrichtingen gaat.