We schrijven 19 maart 2017. 4 dagen na de verkiezingen. Hans Spekman heeft afgelopen vrijdag zijn vertrek als voorzitter van de Partij van de Arbeid aangekondigd en een aangeslagen en verdeelde PvdA heeft zaterdag haar politieke ledenraad gehouden. Actie en vernieuwing zijn geboden en aangezegd. Besluitvorming over de aanpak is op zeer korte termijn gepland. Ideeën zijn expliciet gevraagd. Tijd om rijp en groen wat eerste richtinggevende gedachten op schrift te zetten.
Politieke ledenraad
Het was een warrig verlopende politieke ledenraad. De geëtaleerde structuur, regie en wijze van besluitvorming kon op veel zorgelijke interesse rekenen. Ook het stemsysteem werkte niet goed, maar anderzijds schiep dat wel weer veel tijd om onderling overleg te kunnen voeren. Wat echter wel heel goed was, is dat er voor leden ruimte was om hun emoties te uiten en te delen. Dat was dan ook bitterhard nodig.
Ofschoon de leden zwaar verdeeld waren en zijn, kwam er vrij snel besluitvorming en duidelijkheid over de positie van Hans Spekman en Lodewijk Asscher. De besluitvorming over de positie van het partijbestuur bleef echter, misschien gelukkig min of meer onopgemerkt, in de chaos steken. Bemoedigend was echter dat de vergadering er toch in slaagde om enigszins richting te geven aan de toekomst. De bijdragen van Lodewijk Asscher verdienden hierbij alle lof.
Dat richting geven aan de toekomst is niet makkelijk. In de media is er momenteel een kakofonie van analyses en meningen. Vaak met simpele oorzaken en snelle oplossingen. Populair is: “Het is allemaal de schuld van < vult u maar in >”, of “< vult u maar in > moet de PvdA doen”.
We zagen dat ook op de politieke ledenraad. Veel probleemanalyses met enkelvoudige oorzaken alsmede simpele en/of snelle oplossingen.
Diverse belangengroeperingen gingen er bozig met gestrekt been in. Hele groepen partijleden werden daarbij van een gemeenschappelijke toekomst uitgesloten. Fel eisten groepen meerdere posities voor hún mensen op. Nu was het mij niet geheel duidelijk om welke posities dat ging, maar bij enige navraag bleek dat men kennelijk uitging van de vorming commissies of comités die de problemen snel zouden gaan oplossen. Verbinden, luisteren of gevoel voor verandermanagement, waren daarbij niet de eerste gedachten die bij mij opkwamen.
Een journalist schreef dat op de politieke ledenraad niemand naar elkaar luisterde. Dat was niet waar, maar dat er amper of geen ruimte voor debat was is juist. Dat kwam door de giftige formule van “laat een aantal leden vanuit de zaal spreken en reageer dan vanaf het podium op een aantal aspecten”. Er werd zeker wel geluisterd. Partijbestuur, de politiek leider en de fractie waren zichtbaar terughoudend. De vergadering en zeker ook de reacties daarop waren daardoor voor de goede luisteraar een rijke bron voor een beter inzicht in aspecten van de oorzaken van de misère en ideeën over mogelijke oplossingsrichtingen. Daarover echter in een later artikel.
Partijbestuur
Het partijbestuur heeft nu een uiterst moeilijke opgave. De aandrang was en zal groot zijn om te komen met klassieke bestuurlijke oplossingen: Er moet een commissie komen. Er moet een plan komen. Het moet snel klaar zijn. We moeten ons verantwoorden. We hebben nú een oplossing nodig. We moeten een expert inhuren. We moeten leiderschap tonen. Er moet een groep van wijze mannen komen. We moeten een tijdschema maken. Er moet een procesbeschrijving komen. We zoeken de verlosser. Het moet zus, het moet zo. U kent deze bestuurlijke reflexen.
Het pleit zeer voor het partijbestuur dat zij dat tot nu toe niet gedaan heeft. Men wil duidelijk luisteren en vooral ruimte voor luisteren scheppen. Naar elkaar luisteren met een echte onderlinge dialoog. Luisteren, leren en een echt debat met re- en dupliek. Lodewijk Asscher verwoordde dat gegroeide inzicht prima door expliciet uit te spreken dat hij nog de oorzaken nog de oplossingen wist. Nogmaals hiervoor alle lof aan het partijbestuur en de politiek leider.
De realiteit is dat de neergang van de Partij van de Arbeid al tientallen jaren aan de gang is en een complex aan oorzaken kent. Dat werd dan ook uitgesproken. Misschien nog wel pijnlijker was de constatering dat dit alles niet voor de komende gemeenteraadsverkiezingen is opgelost. Die constatering werd echter niet door iedereen goed bevat. Een beeld van de ernst van de situatie begon echter te dagen en dat geeft ruimte aan en kansen voor echt fundamentele oplossingen.
We weten niet wat de oorzaken en de achterliggende mechanismen zijn. We weten niet wat de oplossingen kunnen zijn. We weten nagenoeg niet wat de inzichten en meningen van de andere tienduizenden leden, belangstellenden of al dan niet vermeende deskundigen zijn. Even omdenkend is dit een groot voordeel. Als je niet weet waar je heengaat, hoe weet je dan ooit dat je bent aangekomen? Als je niet weet waar je heen gaat, is elke weg even goed. En u weet, de weg is de beloning.
Een aantal zaken zijn echter overduidelijk. Vergeeft u mij de bekende kapstokken. We moeten als kleine politieke partij noodgedwongen de professionele staf gaan afslanken. De partij weer ombouwen van een marketing partij met een professionele staf naar een echte ledenpartij. Een vereniging door en voor vrijwillige leden. We moeten daartoe het potentieel van onze leden opnieuw aanboren of, beter gezegd, weer vrijmaken. Inderdaad: “Die onze kracht ontwaken deed”.
Dat afslanken zal noodgedwongen wel lukken. De wil om dit zorgvuldig, sociaal en betrokken te doen is zondermeer aanwezig. Hans Spekman verwoordde dat prima. Het potentieel van onze leden weer laten ontwaken is een andere zaak. Veel leden en delen van de partij zijn lamgeslagen. Organisatieonderdelen zijn ingezakt en verschrompeld. Organisatorische en culturele blokkades in de organisatie zijn ruim voorhanden. Hoe dan toch een verandering bewerkstelligen?
Veranderen
Gelukkig is er daar een hele wetenschap over: Verandermanagement. Plaats u zichzelf eerst maar eens geestelijk in de positie van een heel gewoon lid en leef u in. Eén van de hoofdregels voor een succesvolle verandering is dat iedereen erbij wordt betrokken. Vanaf het begin en gedurende de gehele verandering. Dat is nieuw, maar geheel in lijn met de grondgedachte van de nieuwe ledendemocratie van de PvdA. ”Iedereen” betekend dus ook de andere tienduizenden leden die afgelopen zaterdag niet op de politieke ledenraad aanwezig waren of deze volgden.
Een andere regel is dat er buiten de bestaande hiërarchische structuren moet kunnen worden geopereerd. Dat is moeilijk: Loslaten, een cultuur van repressieve tolerantie, verweven organen en krampachtige beheersing doorbreken? Onzekerheid over de uitkomst? Eén argument pleit daar echter duidelijk voor: Gelet op de objectieve resultaten, waaronder de verkiezingsuitslag, hebben de bestaande structuren binnen de partij onmiskenbaar gefaald.
De klassieke geografisch hiërarchische organisatiestructuur van de PvdA biedt leden beperkt mogelijkheden om – samen – te delen en activistisch op te trekken. Te weinig mogelijkheden om de partij mede te besturen. De nieuwe ledendemocratie is gelukkig ingezet, maar staat nog aan het begin van haar ontwikkeling. Ingezakte gewesten en afdelingen zijn een slechte basis en geen inspiratie voor een actief lidmaatschap. Zeker zijn er ook relatief goede organisatieonderdelen, maar de druk is groot. De fragmentatie in de partij en specifiek tussen de leden is groot. Communicatie tussen leden en de mogelijkheden om samen initiatieven te ontwikkelen is zeer beperkt en wordt, om het maar zeer vriendelijk te zeggen, in de praktijk ontmoedigend slecht gefaciliteerd.
De besturing van de Partij van de Arbeid heeft de afgelopen jaren (lees decennia) gefaald. Dat betreft niet specifiek mensen, maar de organisatie en vooral de besturingsmechanismen binnen de organisatie. De dialoog met de PvdA-kritische politieke omgeving is de afgelopen jaren, mede door de kabinetsdeelname, maar eigenlijk nog veel langer, moeizaam geweest. Het is heel lastig voor een organisatie met een slechte besturing om zichzelf te verbeteren. Ter illustratie kan ik de grote verschillen in de cultuur en kwaliteit van zorgorganisaties noemen en hoe lastig het is om slechte organisaties te verbeteren. Toch kan dat! Inspirerende voorbeelden, zeker ook binnen de PvdA, zijn er en bieden hoop en vertrouwen.
Er moet ruimte zijn voor emotie. Emotie en ratio. Warm en koud zoals men in China zegt. Dat loslaten en aan die emotie ruimte bieden vinden bestuurders vaak vervelend. Veel bestaande processen en structuren binnen de PvdA belemmeren dat. Overigens is het hierbij goed om te weten dat het ontbreken van die balans tussen “warm en koud” als één van de oorzaken van de neergang wordt gezien. Die economie waar het weer zo goed mee gaat stemde op de PvdA, maar mensen liepen weg naar partijen die warmte of hoop gaven. Emotie geeft energie en dat is nodig.
Er is zeer veel te zeggen over hoe men vorm kan geven aan een fundamenteel veranderingsproces, maar dit is geen college organisatiekunde. Daarom gauw over naar een illustratief voorbeeld op basis van het liggende voorstel van het partijbestuur. Een voorbeeld waar “de weg”, de dialoog “tussen” alle leden centraal wordt gezet. Om een klassieke valkuil expliciet te maken: Het “horen” van leden, experts, enz, is een andere giftige formule die al eerder gefaald heeft. Het gaat om de onderlinge dialoog en niet om een vraag en antwoordspel.
Een voorbeeld
Gelet op de korte beschikbare tijd was de oproep van Lodewijk Asscher en het daaropvolgende voorstel van het partijbestuur zonder meer prima. Ik concerteer mij hierbij op het eerste deel:
* Als partijbestuur leiding geven aan een dialoog met leden en kiezers over de verandering die voor de toekomst nodig is. Daarnaast een aantal experts te vragen om ons een spiegel voor te houden voor wat betreft onze maatschappelijke en politieke positie en de uitslag, succesvolle maatschappelijke bewegingen te onderzoeken en bovenal toekomstgerichte aanbevelingen te doen voor de Partij van de Arbeid als beweging;
Uiteraard is hier eindeloos veel over te schrijven. Dat de weg de beloning wordt wist u al. Misschien is het daarom beter om een mogelijke invulling van het eerste deel van het voorstel van het partijbestuur te geven. Daartoe wordt er hieronder een illustratief voorbeeld van de invulling geschetst:
Faciliteer een grote diversiteit aan bijeenkomsten. Organiseer, maar – laat – vooral organiseren. Dit komt tegemoet aan de gestelde behoeften van groepen, ervaringen uit het verleden, alsmede inzichten uit het verandermanagement.
Aan deze bijeenkomsten wordt (niet uitputtend) wel wat gevraagd:
• Wees openbaar, inclusief, tijdig aangekondigd, breed uitgenodigd en toegankelijk;
• Ga uit van de dialoog, met hoor, wederhoor, wederhoor, wederhoor, enz;
• Publiceer via een video uitzending en/of verslaglegging (Eg Youtube, Perscope, ed);
• Publiceer, vanuit de bijeenkomst, een gedragen samenvatting van de bevindingen.
Een grote diversiteit van bijeenkomsten. Laten we eens wat voorbeelden noemen. En nogmaals, het gaat om de dialoog tussen zo veel mogelijk leden alsmede tussen de leden en de politieke omgeving van de Partij van de Arbeid. Spontane initiatieven voor bijeenkomsten zijn dan ook prachtig.
• Er wordt een kraampje op de markt gehuurd en leden gaan luisteren en de dialoog aan;
• Artikel 1, de ChristenUnie, DENK, Groenlinks, de Socialistische Partij, de Partij voor de Dieren, de Piratenpartij, ed, worden uitgenodigd om over hun idealen, visie en kritiek te spreken en te debatteren (let nu op uw reflex);
• De WBS organiseert een reeks bijeenkomsten met echte debatten tussen leden en experts;
• Een doe-actie om bepaalde groepen te bereiken en de dialoog aan te gaan;
• Een afdeling of gewest organiseert een leuke en inspireerde bijeenkomst;
• PvdA kritische belangen- of thema-organisaties uitnodigen voor een dialoog en spiegel voorhouden. Denk aan mensen / kinder / burgerrechten organisaties, vakbonden, milieuorganisaties, patiëntenorganisaties, enz, enz.
• Kritische opiniemakers en journalisten uitnodigen voor een dialoog en spiegel voorhouden;
• De horizontale PvdA-organisaties (de netwerken) organiseren bijeenkomsten;
• Bijeenkomsten met vertegenwoordigers van wetenschappelijke organisaties op sociaal – politiek gebied;
• Gespreide algemene regionale bijeenkomsten.
Over dat laatste, de algemene regionale bijeenkomsten, moet wat meer gezegd worden. Deze zijn wat meer klassiek en zullen waarschijnlijk centraal georganiseerd gaan worden. Om de dialoog te bevorderen zijn de wat meer stimulerende vragen dan op z’n plaats. Voorbeelden: Waarom bent u ooit lid geworden en zou u nu weer lid worden? Waar bent u blij, boos of verdrietig over? Wat zou u graag zelf, samen met andere leden willen doen? Hoe zou u de partij willen veranderen? Als u voorzitter was, wat zou u dan en hoe veranderen? Nogmaals geen vraag en antwoordspel, maar een aanzet tot dialoog.
En naast bijeenkomsten vooral ruimte geven aan mensen die liever schrijven of gedwongen zijn om schriftelijk te reageren en te participeren. Hierbij worden moderne media volop ingezet en veilig en privacy gegarandeerd toegankelijk gemaakt. In het verleden hebben we daar als organisatie goede ervaringen mee opgedaan. Dat luisteren en het openstellen van die mogelijkheden zou weer in ere hersteld kunnen worden.
De regie
Iets zegt mij dat het geen probleem zal zijn om een centraal comité van een paar honderd mensen samen te stellen. Genoeg belangengroepen die nu al hun positie en oplossingen opeisen en demarkerend en regulerend willen gaan optreden. U mag zelf nadenken over de wenselijkheid daarvan. Maar hoe verzamelen en verwerken we al die verwachte inbreng dan? Er moet toch een rapport en/of een voorstel voor verdere besluitvorming komen? Nou, NEE! Het gaat in de eerste plaats om de dialoog tussen leden onderling en tussen de leden met de politieke omgeving (burgers, organisaties) van de PvdA. Wat, zoals hiervoor beschreven, aan de bijeenkomsten gevraagd wordt, zal vanzelf voor veel gedeelde inbreng zorgen.
Dat belangrijke delen kan wel wat geholpen worden. Informatie moet immers door zo veel mogelijk mensen makkelijk gevonden kunnen worden. Dat vinden en verder delen kan prima middels een ordinaire standaard website. Dit maakt het delen meer onafhankelijk van plaats en tijd mogelijk. We moeten oppassen dat hiervoor niet eerst een lastige cultuurverandering moeten gaan managen: Van het alleen zenden vanuit de eigen redacties, naar het alleen ongeredigeerd publiceren van andermans materiaal. Misschien is daarom een onafhankelijke website wel zo verstandig.
Daarnaast zijn er genoeg mensen binnen en rond de PvdA die al die gepubliceerde bevindingen geleidelijk aan kunnen becommentariëren en samenvatten. Verschillend samenvatten, want het is een kunst om aan eenieder z’n inbreng recht te doen. Het is goed om meerdere, wederzijds kritische, interpretaties te krijgen. Dit en de reacties daarop worden dan ook zeer belangwekkende publicaties op de nieuwe website.
Toch moet er nog iets geregeld worden: Het waar echt nodig faciliteren van bijeenkomsten. Zaaltjes vinden en uitnodigen kan een politieke partij echter prima. Daarnaast zijn er genoeg mensen binnen en rond de PvdA die kunnen helpen met moderne media. Moderne media die ook vele mogelijkheden voor virtuele bijeenkomsten bieden. Er zijn inspireerde voorbeelden hoe andere organisaties dit met zeer weinig middelen succesvol inzetten.
Ik kijk uit naar de leerzame dialoog die zich zal gaan ontspinnen, en vooral naar de energie en inspiratie die dat binnen en rond de PvdA zal gaan ontketenen.