Burgerparticipatie

De stad van morgen

De stad van morgen is een project van de gemeente Alphen aan den Rijn en gaat over burgerparticipatie bij ruimtelijke ordening en specifiek over burgerparticipatie bij de structuurvisie. Gelijk moeten we ons hierbij de vraag stellen: Wat is ruimtelijke ordening en wat is een structuurvisie?

De Wikipedia zegt: ‘Ruimtelijke ordening is het proces waarbij met een groot aantal spelregels de ruimte planmatig wordt benut en ingericht. Daarbij wordt rekening gehouden met individuele en gemeenschappelijke belangen. Kortweg: het zo goed mogelijk aan elkaar aanpassen van samenleving en ruimte’. Even vrij vertaald: Waar komen wegen, groen, huizen, fabrieken, enz, enz.

Een structuurvisie is volgens de Wikipedia de benaming van ‘een ambtelijk document in de ruimtelijke ordening. In dit document wordt de visie op het ruimtelijk beleid voor de hele gemeente, provincie of een ander administratief gebied beschreven. Hierin vertelt het bevoegde gezag bijvoorbeeld waar gebouwd mag worden, waar de natuur behouden blijft waar de economische structuur versterkt moet worden’. En dit vrij vertaald betekend dan: Een mooie stapel rapporten waarin al die zaken als ruimte, groen, duurzaamheid, wonen, centjes, ed, samenkomen, beschreven en vooral afgewogen worden.

Nou nee, misschien in een smalle definitie binnen de kaders van de ruimtelijke ordening, maar ik zie dat iets anders. Een brede structuurvisie is één van de weinige instrumenten die een overheidsorganisatie heeft om tot een meer ‘integraal beleid’ te komen. Integraal beleid over ruimtelijke ordening èn de aanpalende beleidsterreinen. Een structuurvisie met visie en een structuurvisie die richting geeft. Richting naar een goede en duurzame toekomst van een Alphense samenleving. Hiermee en vanuit de relatie met een duurzame samenleving, is gelijk mijn bijzondere belangstelling voor een brede structuurvisie verklaart.

Integraal beleid

Integraal beleid en afweging van doelen is voor gemeenten nu hard nodig zo niet noodzakelijk. U zult merken dat in deze tijden van bezuinigen de meeste gemeenten bezig gaan met ‘bezuinigingsdiscussies’, terwijl maar enkele gemeenten ‘eerst’ met visie praten over kerndoelen, toekomstscenario’s, innovatief (nieuw & efficiënter) werken en dat soort zaken. De meeste gemeenten verzeilen dan ook al gauw in nare politieke discussies, de ambtelijke organisatie graaft zich in, de aandelen van kaasschaaffabrikanten vliegen omhoog en de maatschappelijke onrust en ontevredenheid grijpt om zich heen.

Daarmee is niet gezegd dat een structuurvisie hèt enige instrument is voor een succesvolle visie, efficiency en uiteindelijke bezuinigingsoperatie. Enerzijds is daar meer voor nodig, maar anderzijds heeft en geeft een structuurvisie veel mogelijkheden om zaken te verbinden en af te wegen: Een brede structuurvisie kan immers burgers met zaken als ruimte, geld, duurzaamheid, wonen, leefomgeving, enz en daarmee met de overheid verbinden. De benadering middels een ‘brede structuurvisie’ heb ik dan ook de afgelopen jaren met passie verdedigd en stevig op de agenda gezet.

Burgerparticipatie

De weg naar een goede burgerparticipatie is lastig. Een van de actuele thema’s in de regionale politiek, ‘gemeentelijke herindeling’, is daar een goed voorbeeld van. Een onderwerp dat zich, gezien vanuit het perspectief van verandermanagement, bij uitstek leent voor een intensieve en vroegtijdige burgerparticipatie, maakt nu juist amper gebruik van die burgerparticipatie. Sterker nog zien wij dat er krachten aan het werk zijn die burgerparticipatie door die, vermeend onkundige en ongeïnteresseerde, burgers actief willen afhouden.

Enerzijds komt dat door de sociaal-psychologische kaders waarin volksvertegenwoordigers opereren en anderzijds door de vele bestuurlijke conflicten waarmee dit onderwerp belast is. Politici vinden die conflicten persoonlijk bedreigend, willen opeens tempo maken en al die burgers worden dan als een last gezien. Ook hier zijn echter hardlopers, doodlopers.
Bestuurlijke conflicten kunnen in sommige gevallen zelfs zo groot worden dat de blik zich gans naar binnen richt en dat, geheel irrationeel, burgerparticipatie als een last of zelfs als rechtstreekse bedreiging wordt gezien. Al met al levert dit een verdere verwijdering tussen ‘de politiek’ en ‘de burger’ op. De burger voelt zich niet herkent & gehoord en de politicus voelt zich niet begrepen.

Zo omgaan met burgers levert twee ontevreden partijen op: De burger en de politiek. Een voedingsbodem voor populisme, angst en uitsluiting. De condities zijn niet ontworpen om een goede en tijdige burgerparticipatie mogelijk te maken en het wel goed doen vereist duidelijk politieke kracht & moed. Kan het anders: Ja, maar het ‘hoe’ is weer een heel ander verhaal.

Blij verrast

U zult begrijpen dat ik dan ook aangenaam verrast was toen ik een kleine twee maanden geleden de eerste voorbereidingen van het Alphense ‘morgen is van jou’ / ‘de stad van morgen’ initiatief via internet zag langskomen. Heel verfrissend om een uiterst moeilijk onderwerp als een structuurvisie zo aangepakt te zien!

Nu kunt u terecht stellen dat er met de communicatie, planning, bijeenkomsten, mediagebruik en websites van alles is misgegaan, of dat een onderwerp als een brede structuurvisie wel een heel moeilijk onderwerp voor burgerparticipatie is. Echter, het feit alleen al, dàt een zo lastig onderwerp door de gemeente, op een vernieuwende wijze aangepakt wordt, verdient bijzonder veel lof!
Ook het enthousiasme waarmee veel medewerkers eraan gewerkt hebben was heel simulerend en hartverwarmend. Geweldig met een zodanig belangrijk en super lastig onderwerp.

Leren van je fouten & nu doorpakken

Dat we hier te maken hebben met een transformatie van werken (of met het paradigma) zie je heel duidelijk aan de voornoemde kritiek. Veel was gericht op de burger, maar nog niet helemaal ‘vanuit’ de burger opgezet. Websites moet je testen vanuit de gebruiker, onder gebruikersomstandigheden en ook op gebruikerslocaties. Bij communicatie moet je ook redeneren vanuit een burger die maar net even de middelen, gelegenheid, capaciteit en motivatie moet hebben. Mysterieus doen over wat ‘Morgen is van jou’ is riep zeker interesse op, maar toen een aantal van de mensen van de doelgroep het eenmaal snapten, eventuele afkeer of vrees hadden overwonnen en wilden meedoen, bleken de activiteiten vooral overdag te zijn en/of zaten de agenda’s al vol. Gelukkig is dit alles niet echt nieuw voor de overheid en zijn er nu al goede richtlijnen en ervaringsgegevens binnen de overheid beschikbaar. Bekend operationeel voorbeeld zijn de voorschriften voor overheidswebsites en de stukken van de Nationale Ombudsman. Deze moeten dan ook gewoon toegepast worden.

Blijft echter het feit dat het een genoegen was dit tweede gemeentelijke burgerparticipatie-project (na een eerder gestart Alphense project ‘Blij Met Je Wijk’), tot ontwikkeling te zien komen. Een betere verbinding burger – overheid is hiermee weer een stapje dichterbij gekomen. Nu, samen met de burger, evalueren, lachen, leren en vooral ‘doorpakken’ en ‘vasthouden’. Er is nu een brede belangstelling en dit is de basis waarop je als overheid genereus kennis naar de burger kan overdragen. De burger daarmee verder interesseren & emanciperen en als overheid veel en onverwacht kennis en betrokkenheid terugkrijgen. Zowel een betere burgerparticipatie als een goede en gedragen brede structuurvisie zijn dat meer dan waard.

Nogmaals lof voor deze twee burgerparticipatie-projecten, vooral niet stoppen en nu samen schouder aan schouder doorzetten!