Ook Alphen aan den Rijn kende weer een aantal opmerkelijke zaken in de verkiezingsuitslag van de gemeenteraadsverkiezingen. Laat ik voorop stellen dat ik geenszins de pretentie heb om een volledige analyse te geven, want daar is heel wat meer voor nodig.
Een aantal zaken vallen echter op.
De lagere opkomst
In de eerste plaats de opkomst: Lager dan in 2006. Dat is bijzonder, want veel factoren waren nu juist in het voordeel van een hogere opkomst. Onze gemeente had geïnvesteerd in opkomstbevordering, het was heel mooi weer, veel partijen voerden heel actief campagne, de media waren goed aanwezig en zelfs ons kabinet had, mede ter faveure van politieke aandacht, enthousiast en met veel hoezee het loodje gelegd.
Nu is een steeds lagere opkomst (helaas) ook een landelijke trend, dus daar kunnen wij ons lekker achter verschuilen. Een veel leukere reden is dat Alphen een relatief goed bestuurde gemeente is. Deze stelling zal menig politicus, met de adrenaline van de campagne nog in het bloed, een stuipje bezorgen, maar het is zeker waar. Tja, als nu burgers die het wel best vinden niet gaan stemmen en burgers die beïnvloed door . . . Ah, u snapt het al.
Ik deel echter de hypothese van onze burgemeester dat er meer aan de hand is met ons politiek systeem. Cafetaria democratie is hierbij een mooi etiket voor deze trend. Heel complex en verweven met lastige modellen over ideologie en veranderingen in de maatschappij, leefgedrag, communicatie, burgerperceptie, enz. Het is aldus beter hier later maar een wat uitgebreider artikel aan wijden. Kwaliteitsbeheersing bij en rond cafetaria’s is immers altijd een punt van zorg en onze democratie is het zeker meer dan waard.
Positief etnisch en gender stemmen
Het lag in de lijn van de verwachting en een eerste blik op de stemmen per kandidaat bevestigt het: Allochtone en autochtone (voorkeurs-)stemmen (om het zo maar even aan te duiden) bepalen relevant de verkiezingsuitslag. Het is zelfs zo dat de diverse allochtone bevolkingsgroepen enigszins te onderscheiden zijn.
Ook het gender stemmen is goed te zien. De verwachte keuzes voor ‘een’ of de eerste vrouw op de lijst zijn duidelijk zichtbaar.
Negatief etnisch en gender stemmen
Moeilijker te zien, maar in het verlengde van het voorgaande, komen ook negatieve voorkeursstemmen voor. Wel op een partij stemmen, maar niet op een vrouw / man / allochtoon komt voor. Verklaart enigszins enige onverwachte voorkeurstemmen, maar dát zal zelden door de gelukkige ontvanger erkend worden.
Landelijke invloed
Ja, de landelijk invloed op gemeenteraadsverkiezingen behoeft amper een toelichting. Bekend is dat, wat je ook als lokale partij en/of politicus doet, veel van de stemmen bepaald worden door landelijke invloeden. 60%, 70%, 80%, u mag het zeggen. Een punt is wel dat dit ook z.g.n. lokale partijen beïnvloedt. Vermoedelijk negatief, daar het de aandacht op de landelijke partijen richt. Maar hier is er zeker een ‘maar’: Afhankelijk van de situatie kan het omgekeerde effect ook optreden. De wat wisselende trend naar meer en grotere lokale partijen geeft dat goed aan.
Zwevende kiezers en inhoud
Protest stemmen, zwevende kiezers, populisme, drie begrippen met een sterk onderling verband. Hoe complex dit complex ook in elkaar zit, één ding is duidelijk: Ook in Alphen bepaalt het een fiks deel van de verkiezingsuitslag. Nu wil ik beslist niet al die etiketten in één keer op de volgende partijen drukken, maar het lijkt erop dat A1, NE, LA, SP en TON hiervan in min of meerdere mate invloed hebben ondervinden. Zeker de halvering van de SP is hieraan toe te schrijven. Wat je ook van de SP of hun werkwijze vindt, aan hun grote betrokkenheid en inzet zal het zeker niet gelegen hebben.
Ook het zich de afgelopen jaren steeds meer inhoudelijk ontwikkelende LA werd hierdoor getroffen (er waren ook andere factoren). A1, die toch al jaar na jaar strategisch ontevreden Alphenaren verzamelde, kon haar verwachte groei daarmee niet verzilveren en verloor zelfs stemmen. Wat wisselend per fractielid, maar ook bij A1 was veel inhoud aanwezig.
Veel partijen zijn door de voornoemde trends getroffen, maar anderzijds werden deze trends soms ook actief gebruikt. Duidelijk is dat een aantal partijen hier al dan niet effectief een (ook marketing) strategie op gevoerd hebben. Grappig is wel dat de percepties hierover heel erg verschillen. Eén van de tv- interviews met TON was daartoe heel illustratief.
Media en mediagebruik
Het mediagebruik veranderde ook. Er waren enorme verschillen tussen de partijen en kandidaten. Dat heeft ongetwijfeld veel effect gehad op de verkiezingsuitslag. De relatief sterke opkomst van een nieuwe lokale partij is hiervoor mede een indicator.
Metingen gaven aan dat het berichten- en gebruiksvolume duidelijk toenam. Dit ging samen met een duidelijke toename van de snelheid en interactiviteit van de communicatie. Moderne media als internet met haar diverse toepassingen, maar ook video, werden meer ingezet. Vaak met een doel en u mag zelf de hamvraag beantwoorden of de, al dan niet verschillend gepercipieerde, doelen ermee gehaald werden. Aan de andere kant zullen veel mensen hiermee hun eigen werkelijkheid op een bevredigende wijze hebben vormgegeven.
Opvallend was ook dat de communicatiepatronen in de nieuwe media een projectie waren van de bekende politieke praktijk, dat politici vooral met politici praten. Dit is bij transformatie of evolutie situaties een klassiek patroon, maar geeft gelijk ook zicht op toekomstige ontwikkelingen. Het leuke was echter dat dit groepsgedrag, in deze fase van ontwikkeling van het gebruik van de nieuwe media (lokaal nog erg aan het begin), even heel zichtbaar werd. De chimps van Bert Haanstra kunnen gerust zijn; hun groepsdynamica is nog steeds heel actueel en van alle tijden.
Een andere trend is dat de kortsluiting tussen de machten (trias = 3, of beter sex = 6, politica) doorging. Veel media, politici en een voorzichtig waarnemend maatschappelijk middenveld gaven hun acte de presence. De verschillen waren echter opmerkelijk en ook hier de vraag of iedereen ermee bereikt heeft wat zij hoopten te bereiken. De ontwikkelingen rond de sex politica kenmerkten zich ook nu, zowel in rolvervaging als in enig toenemend rolbesef. Eén getalenteerde redacteur begreep dat heel goed.
Tot slot het lijdende voorwerp: de soms zelfs even vergeten burger, die dit allemaal moest ondergaan. Wat vond die er nou van? Tja, het zit er weer voor vier jaar op, of gaan politici nu eens ‘echt’ die burger actiever betrekken?