Beginselen
Als sociaaldemocraten, verenigd binnen de PvdA, vinden we dat iedereen recht heeft op een fatsoenlijk bestaan. We hebben allemaal wel eens tegenslagen in het leven en soms kan het heel erg tegenzitten.
Ook dan moet er toegang zijn tot inkomen, zorg, huisvesting en moet een ieder deel kunnen nemen aan onze Nederlandse samenleving. Hiervoor is in Nederland al veel geregeld. Momenteel verandert er veel in de Wet en Regelgeving. De vraag dringt zich op hoe we met deze veranderende wet- en regelgeving binnen onze gemeente kunnen omgaan.
Wet Werk en Bijstand (WWB)
Veel veranderingen op het gebied van werk, bijstand, re-integratie, minima en handhaving zitten verbonden aan de Wet Werk en Bijstand (WWB). De WWB is een relatief nieuwe wet die taken decentraal bij de gemeenten neerlegt. Gemeenten moesten daarom veel in de organisatie van hun werkzaamheden wijzigen. Een hele operatie die ongetwijfeld de ene gemeente beter lukte (en lukt) dan de andere.
Naast decentralisatie is een parallelle en gelukkige ontwikkeling dat nu geleidelijk de ‘gaatjes’ in en fricties tussen de regelingen gedicht worden. Staatssecretaris Ahmed Aboutaleb (PvdA) is hier druk mee bezig. Eén van de voorbeelden is de regeling voor arme kinderen die vaak uitgesloten worden van een redelijke deelname aan onze samenleving. Niets hoogdravends, maar gewone activiteiten zoals kunnen mee-sporten, lezen, chatten op een PC. Alle kinderen kunnen door de nieuwe gemeentelijke voorzieningen nu meedoen in onze samenleving.
Hoe gaat het in Alphen?
Als je de WWB toepast, doe je dat om gericht problemen op te lossen. Moeilijke situaties, zowel in de individuele problematiek als in de uitvoering van de wet, zijn daarom intrinsiek verbonden aan de WWB. Zoals overal worden fouten gemaakt en zit het weleens tegen. Gelukkig bestaat er in Alphen een breed gedragen positief beeld over de uitvoering en toepassing van de WWB. Waarom lukt het nou wel in Alphen? Wel, het is een persoonlijke interpretatie, maar mijn beeld is dat veel ambtenaren, volksvertegenwoordigers en bestuurders in hun aanpak vanuit een betrokken maatschappelijke visie, de mens centraal stellen en niemand in de kou willen laten staan.
Is dit uniek? Nee, maar let op de vele gemeenten die in de praktijk een geheel andere insteek kiezen. Het vanuit een maatschappelijke visie willen investeren in de kwaliteit van de voorzieningen staat helaas niet altijd boven aan de agenda. Vooral het ‘misbruik van het misbruik’ van voorzieningen (heeft u hem?) is soms een droevig excuus om de prioriteit niet bij de kwaliteit van de voorzieningen neer te leggen maar bij repressief beleid. Zo kan het gebeuren dat de aandacht voor secundaire processen het primaire proces van hulpverlening sterk ondergraven. Inderdaad, je ziet dit soms ook in de jeugdzorg met haar eindeloze rapportages en ketenproblematiek.
Vroeg aan de bak
Een mensgerichte aanpak alleen is in de lokale politiek niet voldoende. Belangrijk is het vroegtijdig en goed voorbereiden van de uitvoering en de resultaten regelmatig te evalueren. Dit vooral om de aanpak actueel en afgestemd op de zich wijzigende behoeften te houden. Niets is erger dan dat een goedbedoelende ambtenaar (en daarmee een cliënt) moet wachten op de besluitvorming over een regeling. De afgelopen jaren moest daarnaast nog een inhaaloperatie plaatsvinden. De invoering van de WWB en de decentralisatie gebeurde immers niet zonder redenen. Veel cliënten werden in de praktijk onvoldoende geholpen. Die achterstand is nu in belangrijke mate ingelopen. Je ziet dat heel goed aan de verandering in de soort problemen die we nu proberen op te lossen.
Samenwerken
Eén van de redenen waardoor de hulp aan cliënten in het verleden niet goed lukte, was dat niet alle partijen goed (konden, mochten, wilden) samenwerken. Samenwerking in de ‘keten’ wordt dat genoemd. In het organiseren van deze samenwerking heeft onze gemeente een centrale coördinerende rol genomen. Wij doen deze coördinatie zowel bij de WWB, WSW (Wet sociale werkvoorziening) en de jeugdzorg.
Het zal nog jaren werk kosten om alle achterstanden en problemen in de uitvoering op te lossen. Dit zal samen met andere overheden, zoals Rijk en Provincie, moeten gebeuren. Dankbaar wordt er daarvoor dan ook gebruik gemaakt van allerlei ‘pilot’ of ‘experimenteer’ regelingen. De spilfunctie hierin en de gegeven ruimte om te experimenteren geeft goede kansen aan elke gemeente om haar zorg en bijstand professioneel en effectief vorm te geven.
Een andere belangrijke samenwerkingsdimensie is de samenwerking tussen gemeenten. Werk houdt immers niet op bij de gemeentegrens. Het regionaal koppelen van werkvraag en werkaanbod geeft evident meer kansen voor alle partijen. De huidige prettige en goede regionale samenwerking voor een hoogwaardige WSW dienstverlening is hiervan een heel mooi voorbeeld.
De Alphense uitvoeringspraktijk
De WWB bestrijkt o.a. re-integratie, minima en handhaving. Bij de re-integratie zijn er goede resultaten geboekt. Veel mensen die vroeger niet geholpen konden worden, worden dat nu wel. We hebben zeker ‘achterstanden’ weggewerkt. In de praktijk zien we nu dat de ‘nieuwe’ cliënten beter geholpen kunnen worden, maar dat er zich nu een lastigere groep (ook wel ‘bestand’ genoemd) aftekent. Dit vereist bij het ambtelijke apparaat creativiteit en vooral ruimte om te kunnen experimenteren.
Met ISDR, CWI/UWV, educatieve instellingen en werkgevers werken we nu als gemeente goed samen. Men mag echter niet de illusie hebben dat deze samenwerking alle problemen uit het verleden oplost. Ook binnen deze samenwerkingsverbanden zijn de participerende medewerkers nog min of meer gebonden aan hun moederorganisaties. Organisaties met hun eigen AO, ICT, management en informatiebehoefte. Hier ligt nog een landelijke en lokale uitdaging om daar nieuwe vormen voor te vinden.
Bij de uitvoering van de WWB speelt sterk de integratieproblematiek. Re-integratie en integratie zijn twee actuele maatschappelijke gebieden die elkaar stevig raken. In Alphen heeft een significant deel van de cliënten een migranten achtergrond. Zaken als innovatie in de aanpak, ontschotting, beleidsafstemming en ketenintegratie zijn cruciaal voor het uiteindelijke succes. In de praktijk zijn er de afgelopen jaren al vele methoden ontwikkeld om deze specifieke problematiek succesvol aan te pakken. De weg via de maatschappelijke participatie lijkt goede kansen te bieden om deze cliënten meer en meer hun weg in onze Nederlandse samenleving te laten vinden.
Een groot succes is het betere bereik van onze voorzieningen voor de minima. Bekend was dat veel mensen geen gebruik wisten te maken van de voorzieningen. Door enerzijds een goede promotie en anderzijds het aanpassen van de gemeentelijke regelingen loopt dit nu goed.
Ook hier wordt er geëxperimenteerd met nieuwe regelingen. De stadspas is daar een mooi voorbeeld van. Nu is de invoering van een stadspas (waarvan enkele succesvol voorbeelden zijn) beslist – niet – makkelijk. Veel gemeenten lukt dit halverwege niet of moeten later flink bijsturen. Bij ons zit de voorbereiding van de nieuwe stadspas nu goed op koers. Veel ondernemers willen hun bijdrage leveren en de pas krijgt een groot maatschappelijk bereik. Dit is echter een geheel eigen verhaal dat buiten de kaders van dit artikel valt. De essentie is dat je als gemeente bij voortduring moet blijven zoeken naar wegen om iedereen in onze samenleving aan bod te laten komen.
Een minder populaire maar maatschappelijk belangrijke taak is de handhaving van de WWB. Ja, er maken mensen misbruik van voorzieningen (of willen dat gaan proberen). Na een succesvolle ambtelijke operatie is het aantal gevonden gevallen van misbruik nu nihil. Drie gevallen van misbruik en tien gestopte aanvragen per jaar is uiterst laag. De vraag die voor de hand ligt is of wij als gemeente dan wel goed handhaven. Nu valt het gebruikelijke antwoord zo’n beetje onder onze Nederlandse folklore, maar als ik het mag afmeten aan de veelzijdigheid van opsporingsmethoden moet je wel van heel goeden huize komen om succesvol te frauderen.
Begrenzingen
Helaas kan en mag een gemeente niet altijd alles doen wat er gedaan ‘moet’ worden. Hoe komt dit? Soms doordat iets ‘generiek’ door een hogere Overheid verboden is. Helaas is dit soms in individuele gevallen niet terecht. Dit is dan heel vervelend voor deze cliënten.
Veel vaker ontstaan begrenzingen echter doordat de geest van de wet zich niet goed vertaalt naar alle regeltjes en procedures. Deze werken elkaar bijvoorbeeld tegen, zijn niet onderhouden of actueel, zijn onvolledig, of zijn niet goed opgezet voor onvoorziene omstandigheden.
Soms heeft een gemeente het vermogen om hier zelf oplossingen voor te vinden. Dit is echter dan veel te vaak op de grens van de mogelijkheden of durf van een gemeente en aldus zeker niet in elke gemeente de dagelijkse praktijk. De oplossing ligt echter ook voor de hand: Geef gemeenten expliciet de mogelijkheid om zelf lokale (maatwerk) oplossingen binnen de generieke regelgeving te bedenken. Deze ruimte voor experimenteren en innoveren zal misschien zwaar slikken worden voor de Haagse regeldrift. Ook zal dit ongetwijfeld een nieuwe voedingsbron worden voor de verterende zwam van de spoeddebatten. Gelukkig begint het besef van de onhoudbaarheid van het huidige systeem meer en meer te groeien. Dit besef geeft ruimte voor een nieuw besturingsparadigma waar (om maar eens satirisch te eindigen) fouten elders gemaakt mogen worden.
Toekomst
We zijn er nog niet. De economische wind heeft de afgelopen jaren uit de goede richting gewaaid, maar we weten nu meer dan ooit dat de dynamiek van de economie kan omslaan en dat daardoor op termijn de werkgelegenheid onder druk kan komen te staan. We voeren hiervoor een gericht en vooral proactief economisch beleid, dat ook investeert voor slechtere tijden. De komende nieuwe Wet- en Regelgeving, overdracht van Rijkstaken, de wispelturige economie en de zich wijzigende behoeften van de cliënten maken een tijdige aanpassing van onze gemeentelijke regelingen en organisatie nodig. De Alphense WWB-aanpak moet nu verder proactief worden aangepast waarbij flexibiliteit, samenwerking, innovatie, ambtelijk ondernemerschap, de bereidheid tot het nemen van risico’s en vooral mensgerichtheid voorop staan. Alphen is bereid hierin het initiatief te nemen en vraagt ruimte van de Rijksoverheid voor lokale oplossingen, waarbij de mens centraal staat.
Binnen Alphen zal de PvdA, als progressieve sociaaldemocratische partij, samen met andere partijen blijven zoeken naar wegen om iedereen de kans te geven om te werken aan zijn of haar deelname aan onze Alphense samenleving.