We schrijven één maand na de voor de Partij van de Arbeid desastreus verlopen verkiezingen. Ook na deze zoveelste nederlaag van de PvdA blijkt er geen gebrek aan meningen over oorzaken en oplossingen te zijn. Solide analyses, oplossingen en onderbouwingen zijn echter schaars. Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes. Het inzicht begint te komen dat een fundamentele heroriëntatie en vooral structureel anders handelen nodig is. Wat daaraan bijdraagt is het groeiende besef dat de PvdA al tientallen jaren in een neergaande spiraal zit. Ook het krimpen van de electorale basis van de progressieve en/of linkse partijen is een duidelijk signaal.
Oplossingsrichtingen
Dit is het vijfde artikel in de reeks over de toekomst van de PvdA. Het richt zich op het tot stand komen van een nieuwe politieke inhoud.
In de voorgaande artikelen zijn al meerdere oplossingsrichtingen geformuleerd:
– Verandermanagement aanpak;
– De politieke inhoud;
– Voer eerdere besluitvorming uit;
– Zorg voor een goede democratische besturing van de partij;
– Herstel de functiescheiding tussen fracties, partijbestuur en presidium.
Deze oplossingsrichtingen sluiten aan bij het groeiende besef dat het al lange tijd goed mis is met de besturing binnen de PvdA. Een goede besturing is dan ook een oplossingsrichting en een essentiële randvoorwaarde voor herstel. Dit is echter begrijpelijkerwijs voor velen te abstract. Ook ontbreekt het vaak aan kennis over de organisatie en het functioneren van de PvdA. Vandaar dat er in de vorige artikelen ter illustratie en verduidelijking al wat concrete oplossingen zijn aangedragen.
In dit artikel focussen we echter op de politieke inhoud, of beter gezegd, op de weg hoe daar te komen. Daarvoor gebruiken we enige technieken die voor strategievorming gebruikt worden.
Fundamentele vragen
Om de politieke inhoud te bepalen beginnen we bij de meest fundamentele vragen:
– Waarvoor is de PvdA op aarde?
– Wat moet een sociaaldemocratische partij als de PvdA bereiken?
Laten uitgaan van de sociaaldemocratie. De sociaaldemocratie is van oorsprong een parlementair ingestelde variant van de bredere socialistische beweging. Met andere woorden een politieke stroming die langs een democratische parlementaire weg tot een socialistische maatschappij wil komen. U kent vast nog wel vele andere beschrijvingen, maar dit is voorlopig genoeg om enige lastige, maar de afgelopen jaren vaak gestelde, vragen te stellen:
– Is de PvdA in de praktijk nog wel sociaaldemocratisch?
– Klopt het dat de PvdA tegenwoordig in de praktijk sociaalliberaal is?
– Is de PvdA nog wel de enige sociaaldemocratische partij in Nederland?
– Is de sociaaldemocratie klaar met haar werk?
– Welke maatschappij streeft de PvdA eigenlijk na?
Lastige vragen die ongetwijfeld een veelheid van antwoorden zullen opleveren. Vragen die echter vooral aanzetten tot nadenken en inzicht over het doel en de zin van de PvdA.
Bepalen politieke inhoud
Er zijn vele manieren om een politieke inhoud te bepalen. Binnen de PvdA is er geen gebrek aan stukken die over de inhoud gaan. Duizenden stukken zijn er beschikbaar. Een reeks beginselprogramma’s, Van Waarde, een recent verkiezingsprogramma plus vele manifesten, resoluties, studies en talloze artikelen. Er is dan ook meer dan genoeg basis voor een goede politieke inhoud.
Een vraag die dan gelijk gesteld moet worden is: Zijn al die beginselen en programma’s leidend in het dagelijkse politiek handelen? Uit de eerdere artikelen kunt u afleiden dat dit niet altijd het geval is. We komen hier dan ook gelijk bij een aantal bekende punten van kritiek. Geconstateerd wordt dat de PvdA haar beginselen niet meer volgt en richtingloos is.
Ongetwijfeld soms terecht en soms onterecht. Wat echter duidelijk is dat het dagelijkse handelen van de PvdA regelmatig op gespannen voet staat met zowel haar beginselen, haar programma’s als met de verwachtingen die er over de PvdA zijn. Het is zelfs aardig bekend hoe dit schisma is ontstaan. Dit alles is echter niet nieuw. Er zijn dan ook in het verleden diverse oplossingen voorgesteld.
Een vaak gehoorde oplossing is “terug naar de sociaaldemocratie”. Er is echter een maar: Echt sociaaldemocratisch handelen en de socialistische maatschappij mogen dan voor enkelen zonneklaar zijn, het is voor velen geen concreet handvat voor wat te doen, niet te doen of anders te doen. Hoe komen we dan toch tot een concreet handvat? Hoe bepalen we de strategie?
Bepalen strategie
Ja, hoe bepalen we de strategie? Misschien begrijpen we dan gelijk waarom dat de afgelopen jaren zo lastig is geweest om een electoraal aansprekend verhaal te schrijven.
Een strategie laat zich mede bepalen vanuit twee paradigma’s:
– Weg van de ongewenste situatie;
– Op naar de ideale toekomst.
Dit zijn twee fundamenteel verschillende wijzen van benadering. Waar ben je, waar wil je vanaf en waar wil je naar toe? Waar moet je vanaf duwen en waar moet je naartoe trekken?
Het gaat hier veel te ver om hier alle aspecten van te behandelen, maar neemt u van mij aan dat een combinatie van deze twee paradigma’s of metastrategieën essentieel is. Trekken en duwen, met een helder baken voor ogen.
Weg van de ongewenste situatie
Weg van de ongewenste situatie is een metastrategie. De strategische elementen daarvoor zijn relatief makkelijk te bepalen. Er zijn daarvoor minimaal twee bronnen.
1. Alle manifesten en programma’s;
2. De kritiekpunten.
In het artikel “PvdA – De dag na de verkiezingen” zijn al een reeks kritiekpunten genoemd. Draaien we deze en andere kritiekpunten om dan hebben we vrij snel een reeks punten voor wat we wel, anders en niet (meer) moeten doen. Inderdaad, “weg van de ongewenste situatie”.
Een voorbeeld? Neem het kritiekpunt dat bepaalde benadeelde en achtergestelde groepen in de samenleving zich vergeten voelen. Bij voorbeeld de chronisch zieken. Draaien we dit kritiekpunt om dan ontstaat het programmapunt dat benadeelde en achtergestelde groepen in de samenleving meer aandacht, middelen en echte oplossingen krijgen.
Helaas, was alles maar zo simpel.
Complicaties
Er zijn als altijd complicaties: Non-reversibiliteit, fictieve oplossingen en de noodzaak van investeringsselectie.
Non-reversibiliteit wil in dit kader zeggen dat sommige zaken min of meer onomkeerbaar zijn. Bijvoorbeeld richting het electoraat. Draai je gemaakte fouten om, dan wil dat niet zeggen dat de keizers vanzelf weer terugkomen. Als partij bevindt je je immers in andere positie dan voordat je die fouten ging maken. En, om even een illustratieve zijsprong naar de zakelijke wereld te maken: Veel goede ondernemers weten dat is beter is om klanten te behouden dan om steeds weer nieuwe klanten te werven.
Fictieve oplossingen focussen vaak op die kritiekpunten die zich vanzelf oplossen: Geen kabinetssamenwerking met de VVD, een dualistische instelling van Kamerleden, voortaan het programma volgen, enz. Dit soort punten zijn makkelijk beloofd, gemaakt, goedkoop en snel weer vergeten. Even goedkoop oppositie voeren en kijk eens hoe goed wij zijn. Toch is het verlokkelijk.
Lastig wordt het pas met die punten van kritiek die bij het omkeren een strategie opleveren die pijn gaat doen. Inspanning, erkennen en aangesproken worden op dat er fouten gemaakt zijn is lastig. Nog lastiger is er als partij concreet aan wat gaan doen. Dan blijft de pijn langer hangen dan bij het eenvoudig wegkijken, vergeten en gewoon wat anders gaan doen.
Dan de investeringsselectie. Er is genoeg kritiek om snel vele verbeterpunten te bepalen. Hup, snel alles in gang zetten en uitvoeren. Een bedrijfskundige zou echter zeggen: “Mooi al die ideeën over doelen en strategie, maar dan nu de investeringsselectie”. Als je alles en alles tegelijk wil doen verzuip je. Minder leuk, maar ook verbetering vereist niet alleen enthousiasme, maar vooral inzicht en keuzes. Wat is het meest effectief om nu, straks, later en nog later te doen? Aan de andere kant is dit geheel zo lastig beheersbaar dat veel combinaties van verbeteringen al welkom zijn. Dan is het focussen op enkele essentialia en de rest mooi meenemen ook een strategie.
Genoeg overwegingen, over hoe weg te komen van die ongewenste situatie, om een lijstje met geprioriteerde maatregelen en/of acties te maken.
Lijstjes maken
U en ik zouden zeker wel ons eigen lijstje, over zaken die niet, anders en wel gedaan moeten worden, kunnen maken. Nemen we dan echter wel de andere 45.000 leden mee? U begrijpt, hier hebben we een van de fundamentele argumenten voor een, door mij eerdere beargumenteerde, goede veranderstrategie. Ik schrijf hier bewuste “goede” veranderstrategie, want zoals u in eerdere en andere artikelen heeft kunnen lezen heeft de PvdA het daar moeilijk mee.
Om Jan Pronk over de organisatie van de PvdA te citeren (2015): “De PvdA kan het sociaal-democratische uitgangspunt nu niet vormgeven, omdat het apparaat is verbureaucratiseerd. In het verleden was een congresbesluit het resultaat van een brede, open discussie door alle lagen van de beweging heen. Nu is het topdown. Bestuurders praten alleen nog maar met bestuurders. Dat heeft ook te maken met meritocratie in de politiek. Partijen worden in toenemende mate geleid door mensen die zeggen: ‘Wij hebben gelijk, anders hadden we hier niet gezeten’. En dat schept een afstand tot leden en kiezers. Zelf wilde ik politiek bedrijven vanuit dialoog en twijfel”.
Ik zal zeker mijn eigen lijstje maken, maar ben vooral zeer benieuwd naar uw lijstjes!
Op naar de ideale toekomst
Op naar de ideale toekomst is een andere metastrategie. Welke maatschappij staat de PvdA voor? Waar staat die ideale maatschappij in de meer recente manifesten en programma’s beschreven? Waar is dat baken aan de horizon?
Welke maatschappij de PvdA voorstaat lijkt makkelijker te bepalen. We nemen het beginselmanifest want daar zou het in moeten staan. U mag zelf bepalen of daar een voor u helder maatschappijbeeld in staat. In ieder geval was en is de kritiek daarop vrij vernietigend.
Rob Hartmans schreef in De Groene Amsterdammer in het artikel “Droeftoeterij versus hosannagejuich”: “Het op 1 mei gepresenteerde ontwerp-beginselmanifest van de Partij van de Arbeid bevat, anders dan zijn voorgangers, geen uitvoerige maatschappij-analyse en geeft niet aan welke politieke hervormingen worden nagestreefd”. En om een overduidelijke Bram Peper in Buitenhof (2007) te citeren: “Het beginselmanifest van de PvdA is een vlak stuk en kan net zo goed van de VVD of het CDA zijn. Het biedt te weinig analyse van de maatschappij en antwoorden op de vraag wat we daar aan gaan doen. Dat zie je ook terug aan Wouter Bos”.
Bekende kritiek: De rode veren afschudden, praktische politiek, technocratisch denken, uitleggen en handelen, compromis denken. Zoals Marc Chavannes schreef: “De PvdA is een merk geworden. Nu nog een missie”. Dit alles is zo verweven geraakt met de PvdA. Is dit ideologisch vacuüm aansprekend? Toont dit visie? Geeft dit hoop, verwachting, perspectief? Bindt en verenigt dit mensen? Geeft dit vertrouwen? U kent het antwoord.
Er is de afgelopen jaren duidelijk wat mis gegaan met de richtingbepaling bij de PvdA. Waar de PvdA operationeel vandaan wil is wel duidelijk. Programma’s vol met reparatie en verbeterpunten. Naar wat voor een maatschappij of samenleving de PvdA tegenwoordig toe wil blijft echter onduidelijk . Tegenwoordig onduidelijk, maar vroeger duidelijk vervat in o.a. beginselprogramma’s. Dat geeft te overdenken. Is met het weggooien van die maatschappij-analyse ook niet, bewust of per ongeluk, de socialistische maatschappij-visie weggegooid? Bij een nadere beschouwing van deze en andere stukken valt op dat er in de loop der jaren, met steeds meer woorden, steeds meer geplust en gemind werd. Geplust en gemind met mitsen en maren. Prima vanuit een Nederland polderland of operationele gedachte, maar dat levert geen helder en inspirerend baken aan de horizon op. Veel kiezers, en zeker kiezers aan de linker zijde, vinden een heldere maatschappijvisie belangrijk.
Om een metafoor te gebruiken: Het lijkt wel of de PvdA een schip is dat één van haar twee ankers verloren heeft. Het draait alle kanten op. Erger nog, als het eigen baken onzichtbaar wordt gaan andere bakens de koers bepalen. Het pragmatistische neoliberalisme kwam niet uit de lucht vallen.
Sigmar Gabriel sprak op de “SPD Wertekonferenz Gerechtigkeit” de volgende woorden:
“Soziale Reformpartei zu sein, das ist der Stolz der SPD. Aber es hat eine Kehrseite. Wer die kleinen Schritte geht, kann die Richtung aus den Augen verlieren. Wer das Machbare tut, kann das augenblicklich Machbare mit dem grundsätzlich Notwendigen verwechseln.
Vor allem: Wer pragmatisch handelt, neigt dazu, den engagierten Idealismus vor allem junger Leute und neuer Generationen gering zu schätzen. Wir schreiben Gesetze, Verordnungen und Ausführungsbestimmungen in der Gesellschaft aber tobt ein neuer historisch bedeutender Kampf um globale Gerechtigkeit. Das nahm schon der tschechische Schriftsteller Jaroslav Hasek aufs Korn, als er 1911 zur Gründung der „Partei des mäßigen Fortschritts im Rahmen der Gesetze“ aufrief.
So in etwas klingt vermutlich die SPD heute auf viele sozial und ökologisch engagierte Menschen. Man muss ernsthaft fragen, ob wir den Gerechtigkeitshunger unserer Zeit noch begreifen. Angesichts der neuen sozialen Frage wirkt die SPD zu sehr als eine emotional ermüdete Partei im Hamsterrad der Sozialreparatur“.
Er is behoefte aan een nieuw baken. Beter gesteld het vergeten baken weer in ere herstellen. Re-ideologisering of de noodzaak van en behoefte aan “het grote verhaal”, zoals vanuit het Van Waarde traject werd gesteld. Dit is dan ook een oplossingsrichting:
Herstel de inspirerende socialistische maatschappij visie
Gelukkig zou de Partij van de Arbeid de Partij van de Arbeid niet zijn als veel van de elementen voor een oplossing niet gewoon op de boekenplank lagen. En zelfs al zou dat niet zo zijn, bij verwante sociaaldemocratische partijen is er genoeg te vinden. Ruim 150 jaar sociaaldemocratie leverde een goed socialistisch maatschappij beeld op. Daarnaast zijn er vele vernieuwende inzichten als van bijvoorbeeld de filosofen als bijvoorbeeld Piketty, de oogst van het Van Waarde traject, de vele rapporten van wetenschappelijke instituten en niet in de laatste plaats een reeks sociaaldemocratische toekomstartikelen. Genoeg materiaal voor het grote verhaal over een inspirerend gemeenschappelijk socialistisch alternatief.
Voor welke maatschappij de PvdA staat of zou moeten staan is met dit alles heel goed te formuleren. Welke fundamentele maatschappijveranderingen zijn nodig? Hoe ziet die toekomstige socialistische maatschappij eruit? Ik ben zeer benieuwd tot welk A4-tje u komt. Kunt u die inspirerende socialistische maatschappij schetsen?
Samenvattend
De politieke inhoud is een van de wegen om tot oplossingen voor de toekomst van de PvdA te komen. Deze inhoud bepalen is vooral een collectief proces. Een proces waar de weg een belangrijk deel van de beloning zal vormen. Om die inhoud te bepalen kan men van twee metastrategieën gebruik maken: “Weg van de ongewenste situatie” en “op naar de ideale toekomst”. Twee ankers die de PvdA weer op koers kunnen brengen en houden.
Iedereen kan daar praktisch invulling aan geven door twee A4-tjes te maken: “Een lijstje met de door u geprioriteerde maatregelen en/of acties”en “een compacte maatschappijvisie waarin uw ideale socialistische maatschappij wordt geschetst”.
Ik zal zeker mijn eigen twee A4-tjes maken, maar ben vooral benieuwd naar uw A4-tjes!